Ako Unija u dogledno vrijeme ne integriše Zapadni Balkan otvara se mogućnost za upliv trećih zemalja

Predsjednik Đukanović održao predavanje u Savjetu za međunarodne odnose (CARI) na temu ” Zapadni Balkan i Evropska Unija nakon Bregzita – pogled iz Crne Gore”

Izlaganje Đukanovića prenosim u cjelosti:

Privilegija je ponovo biti u Argentini, u ovom hramu diplomatije i to neposredno nakon Samita G20 za kojeg kažu da je bio jedan od najbolje organizovanih do sada. Bio sam u ovoj sali tačno prije 2 i po godine. Tada sam govorio o značaju regionalne saradnje za evropsku perspektivu Zapadnog Balkana. Gledano sa ove kratke distance, moglo bi se reći da su Evropa i svijet tada bili bolje mjesto za život nego danas. Ako bih htio da budem skeptičan, mogao bih naći dosta argumenata za ocjenu da je Zapadni Balkan polovinom 2016. možda bio bliže Briselu nego krajem 2018. Evropska unija je bila suočena sa mnogo manje problema nego danas uostalom još nije bilo Bregzita, a sve prognoze su bile da ga neće biti.

Uz vrlo malo britanskog humora, neki moji sagovornici u Londonu ispričali su mi da je tadašnji premijer Ujedinjenog Kraljevstva, Dejvid Kameron bio toliko siguran u uspjeh, da je rezultate saznao tek kad se probudio. A Bregzit je donio potpuno novu situaciju u političkom, ekonomskom i društvenom životu EU. Pažljivi hroničari su izračunali da je od Julija Cezara koji je nekoliko decenija prije nove ere pokorio Britaniju ovo deveti Bregzit. Od svog postanka Evropska unija se proširila se do broja 28. Ovo je prvi put da je jedna člana napustila zajednicu. Lošija vijest je da Bregzit nije jedini problem Evropske unije. Evropa se još nije oporavila od svjetske, finansijske i ekonomske krize. Posebno ne od migranstke krize. Veoma su složeni odnosi sa SAD-om, a veoma kmplikovani sa Rusijom. Kriza žarišta poput Ukrajine, Sirije, izraelsko-palestinskog sukoba, Irana, Jemena, Libije, sve se to reflektuje na Evropsku uniju, čije se članice sve više suočavaju sa rastućim političkim populizmom. Dodatnu zabrinutost izaziva činjenica da su vodeće zemlje Evropske unije, Njemačka i Francuska preokupirane unutrašnjim izazovima.

Slika je dodatno maglovita kada je o Bregzitu riječ. Postignut je sporazum između britanske Vlade i Evropskog savjeta, ali je pitanje da li će on dobiti podršku u Britanskom paralamentu. Mogući su razni scenariji, uključujući i nove izbore. To bi onda podrazumijevalo nove pregovore sa novom Vladom u Londonu, a samim tim i odlaganje rješenja. Moguć je i jednoglasni izlazak Velike Britanije bez dogovora sa Evropskom unijom, ali isto tako i novi referenedum. S druge strane, postoji mogućnost da ne bude Bregzita. Evropski sud pravde dao je tumačenje da sve dok ne bude formalnog zaključenja sporazuma o izlasku iz EU, London može jednostrano povući odluku o Bregzitu. Mnogi se pitaju kako je moguće da Ujedinjeno Kraljevstvo sa jednim od najstabilnih političkih sistema na svijetu i tako dobrom administracijom, iskustvom i tradicijom dođe u situaciju u kojoj je sada.

London se, kada su u pitanju pregovori o izlasku, našao u poziciji u kojoj su ranije bile njegove nekadašnje kolonije. Prema nekim procjenama Britanija će izlaskom iz EU izgubiti oko 4% svog BDP-a. Nezaposlenost će prvih godina porasti između četiri i osam odsto. Vrijednost nekretnina će pasti u prosjeku za 10%. Neće svakako profitirati ni EU, ali se smatra da će  proći sa manje gubitaka, iako odlazak Velike Britanije u ekonomskom smislu za EU, prema nekim računicama znači kao da je 20-ak manjih zemalja napustilo Evropsku uniju. Ono što je sigurno, rezultatima britanskog referenduma danas se malo ko raduje u toj zemlji. Atmosferu u konzenrvativnoj stranci, od čijeg jedinstva zavisi glasanje u parlamentu, najbolje je duhovito predstavio pisac koji je prodao preko 300 miliona primjeraka svojih knjiga Džefri Arčer. Citiram ga: „Prije neki dan sam bio na nekoj večeri i ozbiljno saopštio – razmišljam da se kandidujem za lidera Konzervativaca. Krenuo je aplauz. Sad vam je jasno kako smo nisko pali“.

Sve ovo naravno komplikuje situaciju oko mnogih politika EU, uključujući i politiku proširenja što posebno tangira nas na Balkanu. Prije nego što kažem nešto o tome, koji je po meni optimalni rasplet, dozvolite nekoliko rečenica o Crnoj Gori. Šta se kod nas promijenio u odnosu na vrijeme kada sam gostovao ovdje početkom juna 2016. osim što sam tada bio na dužnosti Premijera, a danas Predsjednika države. Imali smo u jesen te godine redovne parlamentarne izbore u koje se umiješala Rusija zbog našeg opredjeljenja za članstvo u NATO. Za svoj naum imala je podršku dijela opozicije u Crnoj Gori i određenih nacionalističkih struktura u Srbiji, ali smo pobijedili i spriječili nasilno preuzimanje vlasti. Nakon toga ja sam napustio državne poslove, sa uvjerenjem da smo najvažnije nacionalne ciljeve u Crnoj Gori ostvarili.

Od 2006. zemlja je nezavisna, pokrenuli smo veoma intezivan ciklus ekonomskog, institucionalnog i demokratskog razvoja, obezbijedili sebi članstvo u NATO i aktivan tempo napretka u pristupanju Evropskoj uniji. Godinu i po nakon toga su došli predsjednički izbori, u proljeće ove godine, kao i u brojnim loklanim zajednicama, uključujući i Glavni grad. Gubitak na tim izborima značio bi, objektivno novu šansu Moskvi i antievropskim političkim snagama. Sve smo mobilisali da do toga ne dođe. Pravili smo brojna istraživanja javnog mnjenja, testirali rejting svih mogućih kandidata i došlo se do mog imena za sigurnu pobjedu u prvom krugu, koja bi se kasnije potvrdila na lokalnim izborima. To se pokazalo tačnim. I evo me sada ovdje pred vama.

Rekao sam u ovoj sali sredinom 2016. da je Crna Gora stabilno društvo, skladna multietnička demokratija i prosperitetna, dinamična ekonomija, da imamo odlične odnose u regionu i da smo odlučni da budemo upečatljiv evropskih i evroatlanskih vrijednosti na Zapadnom Balkanu. I dalje smo vodeća ekonomija u tom dijelu Evrope. Uvećali smo BDP koji je prošle godine dostigao rast od 4,7%, što je među najvećim stopama rasta u Evropi, a za pola ove godine ide i nešto iznad toga. Prije dvije i po godine bili smo na 43% prosječnog standarda građanina Evrope, a danas smo na 46%. Takođe, želim da napomenem da tokom ovih 12 godina nezavisnosti, crnogorska ekonomija prosječno godišnje raste iznad 3%, što je gotovo trostruko više od prosječnog godišnjeg ekonomskog rasta Evropske unije. Takođe, u tom periodu udvostručen je BDP u Crnoj Gori, udvostručena je prosječna plata i penzija. Sve to je bilo moguće zahvaljujući i direktnim stranim investicijama, koje su tokom tih 12 godina činile 18 do 19% BDP-a godišnje, prosječno.

Sjećam se da smo tada obavijestili uvaženu publiku da je Crna Gora na samom pragu NATO alijanse i da je u poodmaklom procesu pregovora sa Evropskom unijom sa otvorena 22 od 33 poglavlja u kojima se pregovara sa Briselom. U međuvremenu, Crna Gora je već godinu i po punopravna članica NATO alijanse, a baš danas je u Briselu održana Međuvladina konferencija sa Evropskom unijom na kojoj je otvoreno i pregovaračko poglavlje 27 – životna sredina. Dakle, pretposljednje. Očekivali smo da će ići brže sa otvaranjem i zatvranjem poglavlja, ali je Brisel odlučio da se tokom jednog polugodišnjeg predsjedavanja mogu otvoriti najviše dva. Mi smo u ovom trenutku spremni da zatvorimo 10-ak poglavlja, ali mislimo da Brisel nije. I biće sve manje spreman u susret izborima za Evropski parlament na proljeće iduće godine, kada ističe mandat sadašnjoj Evropskoj komisiji.

Stalno pavim paralelu sa onim što sam govorio prije 2 i po godine na sličnu temu. Za region sam iznio tada tačnu ocjenu – da je stanje bolje nego bilo kada u istoriji, da Zapadni Balkan usaglašeno vidi budućnost u EU, i da svi, osim Srbije žele u NATO. Optimistički sam zaključio da vidim da će cijeli Zapadni Balkan biti dio Evropske unije. Iskreno, danas ovdje pred vama bi mi bilo teško da sve ovo potvrdim. Globalna kretanja i problemi sa kojima je suočena EU učinili su, ne toliko da splasne euroentuzijazam u regionu, koliko su ojačale antievropske snage i koliko su se aktivirale treće zemlje u kojima možda neki u našem regionu vide alternativu EU. A ta alternativa je suprostavljena evropskom sistemu vrijednosti. Region nikada nije bio bliži Briselu, formalno gledano. Međutim, ponekad se čini kao pokretni cilj koji nam sve više izmiče kako mu se približavamo. Kao da je Zapadni Balkan u današnjim globalnim previranjima suštinski ispao iz vizure EU. U jeku migrantske krize sva Evropa je dnevno slušala priču o balkanskoj ruti. Ali je Balkan ostao po strani, a migranti su bili u centru pažnje. To je fenomen kojim su danas zaokupljeni Evropa i svijet. Nema više revolucija kod kuće. Ljudi se odlučuju da mijenjaju zemlje, a ne svoje vlade. Sama riječ revolucija, kako je neko dobro primijetio migrirala je iz svijeta politike u svijet tehnologije.

Ono što je iskonski balkanski problem, to je ekonomska zaostalost. Region je danas negdje između 30 i 40% prosječnog standarda stanovnika EU. Ako bi se ovim tempom nastavio rast BDP-a u Evropskoj uniji i na Balkanu, regionu bi trebalo 100-ak godina da dostigne Evropu. Možda će neko reći da je i to bolje od procjena AMF-a objavljenih 2014. u londonskom Ekonomistu, da će privredama u razvoju biti potrebna tri vijeka da dostignu standarde žiovta na Zapadu. Svijet je još uvijek prepun država u kojima se malo radi i nerado ostaje.

Takođe, želim da vas podsjetim da tri krupna politička problema koja su preostala iz vremena posljednje bezbjednosno-političke krize na prostoru ex Jugoslavije još uvijek čekaju rješenje. Mislim na nefunkcionalnu državu Bosnu i Hercegovinu, mislim na Makedoniju čija je perspektiva evropske i evroatlanske integracije predugo zatvorena, još od 2008.godine i mislim na dijalog između Beograda i Prištine, koji je započeo ali čiji se kraj još uvijek ne nazire.

Možda je stanje u Evropskoj uniji u posljednjih 15 godina najslikovitije opisao jedan od danas intelektualaca Evrope, britanski istoričar Timoti Garton Eš, citiram:  “Da su me kriogenički zamrznuli januara 2005. otišao bih na svoj privremeni počinak kao srećan Evropljanin. Kriogenički animiran u januaru 2017. odmah bi ponovo umro od šoka. A Bregzit mi donosi izglede da ću na 30-u godišnjicu od 989, dakle od pada Berlinskog zida, ostati bez evropskog državljanstva“.

Pa ipak, moguće je još uvijek da Brexit, migrantska i druge krize izazovu pozitivan kontraefekat u Evropskoj uniji. Vidjećemo da li će političke elite iskoristiti taj momentum da se očuva i ojača projekat ujedinjene Evrope, najvažniji od njenog postanka. Razumijemo potrebu Evropske unije da otkloni uzroke krize kroz koje prolazi, ali ne mislimo da je odgovor u zaustavljanju ili ozbiljnijem usporavanju ujedinjenja Evrope.

Ako Unija u dogledno vrijeme ne integriše Zapadni Balkan i ne zaokruži svoje granice na cijelom kontinetu, to otvara mogućnost za upliv trećih zemalja, ne samo na Balakanu nego i u dobrom dijelu Evropske unije. Zato smatramo da je politika proširenja spasonosna formula i za Evroopsku uniju. Nama koji smo u poodmaklom procesu pregovora za članstvo u Evropskoj uniji ponekad se čini da je model proširenja ostao zarobljen u matrici s početka ovog vijeka i da se u Briselu dovoljno ne primjećuje da se svijet iz temelja promijenio. Isto bi se moglo reći i za nacionalne elite u Evropi. Potrebno je novo koheziono tkivo integrisanja za novo doba. U Evropi su stasale generecije koje ne znaju za strahote II Svjetskog rata, niti mogu da shvate vrijednosti višedecenijskog mira, za ljude, za narode i države. A to je bio stožer projekta evroposkog ujedinjeja nakon 1945. koji su uspješno inaugurisali tadašnji evropski lideri. Zato, znatiželjno očekujemo da vidimo šta će donijeti izbori za Evropski parlament na proljeće iduće godine i kakav će biti odnos nove Evropske komisije prema politici proširenja. Moja poruka je jedinstvena i za Crnu Goru i za region i za Evropsku uniju. Proces proširenja i punog ujedinjenja Evropske unije optimalan je put za moju zemlju, za Zapadni Balkan i za Evropu u cjelini.