PODIGLA SE VELIKA PRAŠINA ZBOG PODIZANJA SPOMENIKA RAČIĆU U SLATINI
Spomen-ploča kontroverznom poslaniku Srpske radikalne stranke u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS) Puniši Račiću, podignuta u srijedu ispred rodne kuće u selu Slatina kod Andrijevice, izazvala je žestoke rekacije hrvatske i crnogorske javnosti, pišu “Vijesti”.
Ministarstvo kulture juče je saopštilo da je ovaj spomenik podignut nelegalno, odnosno suprotno Zakonu o spomen-obilježjima i Programu podizanja spomen-obilježja koji uz prethodnu saglasnost Ministarstva kulture donosi Skupština opštine Andrijevica. Ministartvo vanjskih poslova (MVP) najavilo je da će preduzeti sve da se spomen obilježje ukloni iz Slatine.
Račić je u istoriji upamćen kao poslanik koji je 20. juna 1928. godine u Narodnoj skupštini Kraljevine SHS ubio poslanike Hrvatske seljačke stranke (HSS) Pavla Radića i Đuri Basaričeka, a povredama je nakon nekoliko mjeseci podlegao i vođa te stranke Stjepan Radić. Tada su ranjeni poslanici HSS-a Ivan Pernar i Ivan Granđu.
Račić je za to djelo osuđen na 20 godina zatvora, dok mu je u Crnoj Gori dvadesetak godina dva puta suđeno u odsustvu. Prvi put je osuđen na zatvor, a drugi put na smrtnu kaznu strijeljanjem.
Ministarstvo vanjskih i evropskih poslova (MVEP) Hrvatske juče je oštro osudilo otkrivanje spomen ploče Račiću, zatraživši da se sporno obilježje ukloni. Dan ranije su podizanje spomenika osudili i hrvatski HSS, kao i Hrvatsko narodno vijeće (HNV) Crne Gore.
Predsjednik organizacionog odbora za podizanje spomenika Račiću – Milosav Dukić kazao je “Vijestima” da se bez ikakvog razloga “podigla prevelika prašina” oko ovog spomen obilježja.
“Toliko spomenika mnogo većim zločincima podignuta je i u Hrvatskoj i u Crnoj Gori. I o njima niko ništa ne priča a ovaj odjednom bode oči. Spremni smo da argumentovano u javnoj debati sa bilo kim polemišemo o liku i djelu Puniše Račića sa onima koji misle drugačije od nas”, kazao je Dukić.
Pojasnio je da je spomenik podiglo bratstvo Račića na privatnom posjedu u Slatini na svoj praznik Petrovdan (12. jul).
Da je riječ o privatnom posjedu, kako je “Vijestima” saopšteno iz Opštine Andrijevica, utvrdila je u srijedu i Komunalna policija izlaskom na teren.
„Mi smo nakon toga predmet na dalje postupanje proslijedili državnoj inspekciji, u čijoj bi to trebalo da je nedležnosti. Drugo nijesmo mogli ništa da uradimo“, saopšteno je iz Opštine Andrijevica.
Otkrivanju prisustvovali i funkcioneri andrijevičkog DPS-a
Otkrivanje spomen ploče Račiću, kojem je prisustvovo veliki broj mještana, ali i viđenijih Vasojevića, aktuelizovao je pitanje ko je bio ovaj čovjek i da li je podizanje spomenika istorjski opravdano.
„Ovdje je 1886. godine rođen znameniti Slatinjanin i Vasojević, Puniša Milev Račić, učesnik oslobodilačkih ratova, narodni poslanik Kraljevine Jugoslavije i nosilac Albanske spomenice. Spomen obilježje podižu na njega ponosni bratstvo Račića i Slatinjani“, stoji uklesano na spomen-ploči.
Račić je, međutim, zbog ubistva hrvatskih poslanika osuđen jedinstvenom kaznom na 20 godina zatvora.
Prije hitaca u skupštini, Račić je od crnogorskih sudova osuđen ne dvije godine zatvora zbog umiješanosti u takozvanu “bombašku aferu” (1908), a u odsustvu na smrt strijeljanjem zbog učešća u “Kolašinskoj aferi” (1909), kada je spreman atentat na kralja Nikolu I Petrovića.
U malenoj varošici ispod Komova nezvanično se može čuti da skup u Slatini nije bio jednopartijski, i da je čak u organizacionom odboru bilo predstavnika lokalnog odbora Demokratske partije socijalista (DPS) iz Andrijevice.
„Skup u Slatini nije bio politički obojen“, kazao je jedan funkcioner DPS-a iz Andrijevice koji je želio anonimnost.
Univerziteski profesor Dragomir Kićović, koji je otkrio spomen-obilježje, ipak smatra da su se poslije sedamdeset i dvije godine stekli uslovi da se zakopaju ratni rovovi i „otvore grobovi poginulih“.
„Spomen-obilježje podignuto u njegovoj rodnoj Slatini, zračiće svjetlošću, istinom, pravdoljubljem i opomenom. Otkrivanjem spomenika Puniši Račiću, ovdje pred njegovom rodnom kućom, mi Slatinjani, prije svih, skidamo višedecenijski teret, a svi zajedno odužujemo dug prema jednom našem ugledniku. Vjerujem da je ovaj današnji čin i naš poziv da ovo bude opomena, da ne smijemo zaboraviti“, kazao je Kićović.
Dukić je tada kazao je tada da se ovim činom ne prkosi nikome.
„Ovo smo uradili iz ponosa, jer Račići i Slatinjani pripadaju čistom srpskom, vasojevićkom soju, velikim bratstvima, bratstvima časnih i umnih ljudi, bratstvima pametara, puškonoša i slobodara, pripadamo ljudima od struke i nauke koji su kroz vjekove nosili barjake pravičnosti, časti i slobode, pripadamo ljudima časnoga roda i prezimena“, kazao je Dukić.
Skupu koji je na Petrovdan priređen u selu Slatina prisustovao je i predsjednik Skupštine opštine Berane Goran Kiković (DF).
„Za Novu srpsku demokratiju Puniša Račić je nacionalni heroj i istorijska ličnost, i mi poštujemo njegov lik i djelo“, kaže Kiković.
On objašnjava da je Račić „oslobađao Crnu Goru od Turaka i od Austrougara“.
„Ja sam na otkrivanju spomen-ploče bio kao istoričar i funkcioner Nove srpske demokratije. Ne vidim u tome ništa sporno“, kazao je Kiković.
Otkrivanju spomen-obilježja Puniši Račiću prisustovao je i veći broj drugih uglednih i poznatih ličnosti iz ovog kraja, među kojima je bio i akademik CANU, istoričar Miomir Dašić.
Vučinić zbog spomenika pozvan u hrvatski MVEP
Hrvatsko MVEP, koje vodi Marija Pejčinović Burić, saopštilo je da su povodom otkrivanja spomen obilježja pozvali ambasadora Crne Gore u Zagrebu Bora Vučinića, “kojem je tom prilikom izražen najoštriji protest”.
“MVEP očekuje da se nadležne institucije Crne Gore ograde od ovog čina u duhu dobrosusjedskih odnosa te zatražio poduzimanje odgovarajućih postupaka i mjera te uklanjanje spornog obilježja, jer nas takvi i slični potezi udaljavaju od cilja kojima bi Vlade obiju država trebalo da teže”, piše u saopštenju.
I Ministarstvo vanjskih poslova Crne Gore najoštrije je osudilo otkrivanje tog spomen-obilježja i najavilo da će nadležni urgani učiniti sve da se ono ukloni.
“Ovaj retrogradan individualan čin kojim se veliča lik i djelo atentatora na kralja Nikolu i ubice hrvatskih poslanika u tadašnjoj Narodnoj skupštini Kraljevine Jugoslavije realizovan je bez znanja Vlade i državnih organa Crne Gore. Nadležni državni organi će preduzeti sve neophodne, zakonom utvrđene aktivnosti u pravcu uklanjanja pomenutog spomen obilježja, kojim se vrijeđaju ne samo najdublja osjećanja hrvatskog naroda i države, već se nastoje produbiti političke podjele u Crnoj Gori”, navodi se u saopštenju MVP-a, na čijem čelu je Srđan Darmanović.
Predsjednik Opštine Andrijavica Srđan Mašović kazao je za Radio Slobodna Evropa da za podizanje spomenika nije sporovedena zakonska procedura.
Isto su saopštili juče iz Ministarstva kulture, pojasnivši da su opštinski organi, nadležni za poslove kulture i građevinarstva, dužni da spriječe bespravno podizanje spomen-obilježja, donošenjem rješenja o uklanjanju bespravno podignutog spomen-obilježja.
„Poslove inspekcijskog nadzora nad sprovođenjem Zakona o spomen-obilježjima i propisa donijetih na osnovu ovog Zakona vrši organ uprave nadležan za poslove inspekcijskog nadzora preko inspekcije za zaštitu kulturnih dobara i kulturne baštine, a u skladu sa ovim zakonom i zakonom kojim se uređuje inspekcijski nadzor“, piše u saopštenju Ministarstva kulture, na čijem čelu sjedi Janko Ljumović.
HNV: Račića ne pamti samo hrvatski narod po lošem
Hrvatsko narodno vijeće (HNV) Crne Gore u četvrtak je osudilo taj čin, saopštivši da “Punišu Račića ne pamti samo hrvatski narod po lošemu, već je po svojim zlodjelima poznat i na sjeveru Albanije, na Kosovu, u Bugarskoj, Makedoniji, kao i po nezapamćenoj pljački šume u vlasništvu manastira u Dečanima te po pripremanju, svrgavanja dinastije Petrović u Crnoj Gori”.
Hrvatska seljačka stranka (HSS) takođe je u četvrtak reagovala na otkrivanje spomen-ploče Puniši Račiću, najoštrije osudivši taj čin i pozvala je hrvatsku vladu da uputi hitno protestnu notu Crnoj Gori.
Socijaldemokratska partija (SDP) juče je pozvala nadležne organe da u skladu sa jasnim zakonskim normama hitno pristupe uklanjanju spomenika Puniši Račiću.
“Nedopustivo je dozvoliti da se podiže spomenik ličnosti, čiji čin ubistva i ranjavanja istaknutih predstavnika Hrvatske seljačke stranke i pokušaja ubistva istaknutog srpskog poslanika Svetozara Pribićevića 1929. godine, predstavlja akt klasičnog političkog terorizma. Crna Gora ne smije ni po koju cijenu dozvoliti da se bilo ko usudi da glorifikuje ličnosti i događaje koji su duboko anticivilizacijski i istorijski nedvosmisleno potvrđeni kao akti protiv čovječnosti”, piše u saopštenju SDP-a.
Tvrde da takvi pokušaji revizije istorije ne smiju biti dozvoljeni sa kakvim god obrazloženjem bili preduzeti jer su osim toga što su anticivilizacijski i potpuno protivzakoniti, pa je neophodna odlučna reakcija nadležnih organa.
Rastoder: “Ulična istorija” na ovim prostorima je uvijek ideološki obojena
Ovo nije prvi slučaj podizanja spomen-obilježja kontroverznim istorijskim ličnostima, a ranije se sličan slučaj dogodio u Hrvatskoj, gdje je podignut spomenik Miru Barešiću koji je 1971. bio jedan od atentatora na jugoslovenskog ambasadora u Švedskoj, porijeklom iz Crne Gore, Vladimira Rolovića.
Istoričar i član Građanskog pokreta URA Šerbo Rastoder je, komentarišući tu pojavu, “Vijestima” kazao da je “ulična istorija” na ovim prostorima uvijek bila ideološki obojena.
“Rušenje jednih i gradnja drugih, bio je uvijek znak promjene ideološke paradigme. U takvoj kulturi nikom spomenik nije ‘preživio’ pad ideologije, te je logično očekivati kratku upotrebnu vrijednost i tih ‘novih’ spomen obilježja. Odnosno, priča o spomenicima najbolje detektuje vrijednosnu orijentaciju društva, koja je promjenljiva, te otuda i česta promjena spomen-obilježja”, pojasnio je Rastoder.
Organizatori podizanja spomenika mogu se kazniti i zatvorom?
Prema Zakonu o spomen obilježjima nije dozvoljeno podizati spomen-obilježje, između ostalog, za događaj koji predstavlja sukob naroda isključivo na vjerskoj ili nacionalnoj osnovi, licu koje je zastupalo fašističke, šovinističke ili nacističke ideje ili ideologije, licu koje je u istoriji Crne Gore ili u istoriji čovječanstva imalo negativnu ulogu…
Zakon predviđa kaznu zatvora do tri godine onom ko podigne ili organizuje podizanje spomen-obilježja čije podizanje nije dozvoljeno.
Novčanom kaznom od 2.500 do 10.000 eura kazniće se za prekršaj pravno lice, ako podigne spomen-obilježje bez odluke skupštine opštine, dok će se fizičko lice za isti prekršaj kazniti od 500 do 1.000 eura.
Međutim, nejasno je da li ove odredbe Zakona važe samo za javne površine ili i za privatne posjede.
Račić prvi upotrijebio pištolj kao argument u parlamentu
Šerbo Rastoder je kazao da je slučaj Račića do danas ostao jedini slučaj u istoriji parlamentarizma u kojem je “pištolj upotrijebljen kao argument”.
Međutim, tvrdi do danas nije razjašnjeno da li je Račić bio “samo neotesani gorštak nenaviknut na parlamentarnu polemiku, ili instrument politike koja je u konkretnom vremenu njega prepoznala kao idealnog realizatora podlih političkih nakana”:
“Mislim, prije svega, na to, da se zna sa kim je igrao karte noć ranije.”
Svjedočanstva iz tog doba ukazuju da je Račić noć ranije igrao karte na dvoru kralja Aleksandra Karađorđevića, koji je upravo zbog dešavanja, prouzrokovanih tim događajem, nekoliko mjeseci kasnije proglasio diktaturu u Kraljevini Jugoslaviji.
Rastoder smatra da država u ovom slučaju nije dužna da se odredi prema Puniši Račiću nego prema činu koji motiviše potomke da mu podižu spomenik.
“Tim prije, što je Puniša Račić, nakon zločina u Skupštini, uputio ‘Pismo Crnogorcima’ tražeći od njih da ‘razumiju’ njegov bezumni čin, zato što navodno nije mogao istrpjeti uvrede koje su mu upućene od strane hrvatskih prvaka’, pojašnjava Rastoder.
On smatra da samo po sebi niti jedno podizanje spomenika ne može biti sporno, naročito ako su u pitanju porodični motivi, već je sporno ukoliko postoje drugi vrijednosno-politički motivi.
“Račićev čin u kojem je smrtno stradali hrvatski prvaci doveo je zemlju na rubu propasti… Jednostavno ‘slaviti’ parlamentarca koji je negacija parlamentarizma je suprotno interesima njegovih najbližih srodnika. Ne ulazeći u druge djelove biografije ovoga čovjeka, koji se mogu različito tumačiti, ovo je ključna činjenica koja je Punišu učinila akterom istorije”, pojašnjava Rastoder.
Hrvatski poslanici ga optužili da je pljačkao begove, pa ih je ubio
U dvorani beogradske Narodne skupštine 20. juna 1928. godine ubijena su dva hrvatska poslanika, jedan je smrtno ranjen, a još dvojica su teško ranjena, ali su preživjela. Čitav se slučaj odigrao na sljedeći način:
Puniša Račić za govornicom skupštine držao je govor o srpskim interesima u Kraljevini SHS. Između ostalog je rekao: “Otvoreno kažem da ću upotrijebiti i drugo oružje, koje treba da zaštiti interese srpstva.” U dvorani se digla velika galama kao reakcija na Račićeve prijetnje. Račić je i prije sjednice najavljivao da će ubiti poslanike HSS-a, jer su ga optuživali da je protjerivao begove i otimao im bogatstvo.
Hrvatski poslanik Ivan Pernar viknuo je Račiću i srpskim radikalima:
“Opljačkali ste begove!”.
Račića je to razljutilo i tražio je od predsjedavajućeg Ninka Perića da kazni Pernara:
“Ako ga vi ne kaznite, ja ću da ga kaznim”.
Predsjedavajući je na to prekinuo sjednicu. Tada je Puniša Račić izvadio iz džepa revolver. Dvojica Srba pokušala su da ga spriječe da puca, ali ih je on odgurnuo. Račić je prvo pucao u Pernara, pogodivši ga s dva metka. Zatim je pokušao naciljati Svetozara Pribičevića (Radićevog srpskog saveznika u skupštini), no ovaj se uspio skloniti. Metak koji je Račić ispalio na Pribičevića pogodio je hrvatskog zastupnika Đuru Basaričeka, koji je poginuo. Sljedeći metak ispucao je Račić u Stjepana Radića koji je sjedio u prvoj klupi.
Na to je Stjepanov nećak Pavle Radić potrčao na Račića, na što je ovaj povikao: “Tebe sam čekao!” i ubio ga metkom. Na kraju je Račić pucao i u hrvatskog zastupnika Ivana Granđu, a zatim mirno izašao na ulicu.
Basariček i Pavle Radić ubijeni su na mjestu, Stjepan Radić dobio je smrtnu ranu od koje je umro mjesec i po kasnije, a Granđa i Pernar sačuvali su život, ali su ranjeni.
Puniša Račić uhapšen je i osuđen na 20 godina zatvora. Upravnik zatvora ustupio mu je cijeli prvi sprat svoje vile, koja je bila izvan kruga zatvora. Imao je tri zatvorenika kao ličnu poslugu. Umro je tek 1944. godine, kad su ga partizani po ulasku u Beograd strijeljali.
(Vijesti)
