31. godišnjica Crnog januara
Dešavanja koja će dovesti do januarske tragedije 1990. godine započela su još 1987. kada je
masovno protjerivanje Azerbejdžanaca sa svojih istorijskih zemalja u Jermeniji, kao i pokušaj
prisajedinjavanja Nagorno-Karabaha Jermeniji, poprimilo široke razmjere. Umjesto da suzbija napetost koja
je eskalirala, sovjetsko rukovodstvo je počinilo neviđen zločin protiv azerbejdžanskog naroda. U noći
između 19. i 20. januara, po direktnom naređenju generalnog sekretara Centralnog komiteta Komunističke
partije Sovjetskog Saveza Mihaila Gorbačova, u Bakuu i u druge oblasti Azerbejdžana uvedene su vojne
jedinice Sovjetske armije koje su počinile masovne zločine nad civilnim stanovništvom, koristeći tešku
vojnu opremu i razne vrste naoružanja. Specijalne snage sovjetske vojske i veliki kontingent unutrašnjih
trupa zauzeli su Baku uz provođenje nezapamćene okrutnosti i krvoprolića bez presedana. Prije nego što je
uvedeno vanredno stanje, vojnici su nemilosrdno ubili 82 osobe, a 20 osoba je smrtno ranjeno. Nakon
uvođenja vanrednog stanja, 21 osoba je ubijena u Bakuu u roku od nekoliko dana. U regijama i gradovima u
kojima nije proglašeno vanredno stanje, ubijeno je još 8 ljudi – 25. januara u Neftčali i 26. januara u
Lankaranu.
Tako je kao rezultat ilegalnog ulaska trupa u Baku i susjedna područja ubijena 131 osoba, a 744
osoba je ranjeno. Među poginulima su žene, djeca i starci, kao i radnici hitne pomoći i policajci.
Ilegalni ulazak trupa praćen je masovnim hapšenjima civilnog stanovništva. Tokom operacija u
Bakuu i drugim gradovima i regionima, nezakonito je uhapšena 841 osoba, od čega je 112 osoba poslato u
zatvore po raznim gradovima SSSR-a. Vojnici su otvorili vatru na 200 kuća, 80 automobila, uključujući i
vozila hitne pomoći, a velika količina državne i lične imovine uništena je u požarima usljed upotrebe
zapaljivih sredstava.
Dejstva sovjetskih trupa nalikovala su zločinima koji su osuđeni pred Međunarodnim vojnim sudom
1945. i 1946. u postupku koji je ostao zabilježen u istoriji kao Nirnberški proces.
Žrtve koje su stradale u toku januara 1990. simbolično se nazivaju “šehidi 20. Januara”, a u
Azerbejdžanu se čuva sjećanje na 150 šehida 20. januara.
Odmah nakon tragedije, 21. januara 1990. godine, opštenacionalni lider Azerbejdžanskog naroda
Hejdar Alijev, zajedno sa članovima porodice, došao je u stalno predstavništvo Azerbejdžana u Moskvi kako
bi pokazao solidarnost sa svojim narodom, izrazivši snažan protest protiv krvave akcije koju je izvelo
rukovodstvo SSSR-a. 20. novembra iste godine, na zasijedanju Vrhovnog medžlisa Nahčivanske Autonomne
Republike, nacionalni lider Hejdar Alijev ocijenio je januarsku tragediju kao zadiranje u suverena prava
azerbejdžanskog naroda.
Januarska tragedija, koja je postala opštenarodna žalost, istovremeno je ukazala na nepobjedivu
snagu volje i otpornost azerbejdžanskog naroda. Uprkos okrutnosti i bezobzirnosti sovjetske vojske i
uvođenju vanrednog stanja u Bakuu, Azerbejdžanski narod je održao povorku žalosti 22. januara na glavnom
trgu Azadlig kako bi odao poštu šehidima koji su stradali 20. januara.
Oko 2 miliona ljudi učestvovalo je u sahrani na šehidskom mezarju. Na zahtjev naroda sazvana je
vanredna sjednica Vrhovnog sovjeta Azerbejdžanske SSR i usvojena je rezolucija o ukidanju vanrednog
stanja u gradu Bakuu, iako većina čelnika Republike, bojeći se bijesa naroda, nije prisustvovala ovoj
sjednici.
Ovaj epohalni događaj, koji je imao presudan utjecaj na formiranje Azerbejdžanskog nacionalnog
identiteta, postao je prekretnica u obnovi državne nezavisnosti. Nakon ove tragedije, narodnooslobodilački
pokret potpuno se pretvorio u političku stvarnost, jer je narod svoju budućnost vidio isključivo u nezavisnom
Azerbejdžanu.
29. marta 1994. godine, na inicijativu opštenacionalnog lidera Hejdara Alijeva, tragedija od 20.
januara prvi put je dobila političku i pravnu potvrdu na nivou najvišeg zakonodavnog tijela – Milli Medžlisa.
Narod Azerbejdžana čuva sjećanje na mučenike 20. januara. Svake godine se obilježava godišnjica
tragedije masovnim manifestacijama. Građani posjećuju mezarje gdje su sahranjeni borci za nezavisnost i na
njihove grobove polaže crvene karanfile, koji su postali simbol tragedije, na taj način odajući poštu žrtvama
uz duboku osudu počinioca ove tragediju.
Svake godine, 20. januara u 12:00 po bakuskom vremenu na cijeloj teritoriji Azerbejdžana minutom
ćutanja odaje se pošta šehidima 20. januara , s brodova, vozova i automobila oglašavaju se sirene, a državne
zastave spuštaju se na pola koplja.
