IRENA RADOVIĆ ZA VOP: Za sve kvalitetne projekte obezbijeđena sredstva, kreditne linije za ranjive grupe i bez hipoteka

Investiciono razvojni fond (IRF) tradicionalno je najznačajniji partner crnogorske privrede, a tokom protekle godine realizovano je preko 183 miliona eura kreditne podrške, dominantno mikro, malom i srednjem biznisu.

Kako je u rezgovoru za VOP naglasila izvršna direktorica Investiciono razvojnog fonda, Irena Radović, ponosni su što su jedina kreditna institucija u Crnoj Gori koja ima specijalizovane linije za početnike i žene u biznisu. Po njenim riječima, upravo najranjivijim grupama kao što su mladi, početnici, žene, individualni poljoprivredni proizvođači, inovativno preduzetništvo, ICT biznis, IRF je obezbijedio olakšan pristup kreditnim sredstvima, sa akcentom na ponudu koja se bazira na odobravanje kreditnih sredstava bez hipoteka na nepokretnosti.

Takođe, u toku je, kaže Radović, intenzivna komunikacija IRF-a sa Ministarstvom finansija i Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u vezi formiranja Garantnog fonda, odnosno pronalaženja najadekvatnijeg modela implementacije garantnih šema, kako bi se, između ostalog, obezbijedila ubrzana realizacija IPARD projekata.

IRF je, u više navrata imao komunikaciju sa resornim ministarstvima, o realizaciji ekonomske politike Vlade, s posebnim akcentom na podršku mikro, malom i srednjem biznisu i poljoprivrednim proizvođačima. Kako mikro, mala i srednja preduzeća, a prema podacima Unije poslodavaca, čine 99 odsto registrovanih preduzeća u Crnoj Gori i predstavljaju “kičmu privrede”, da li je podrška IRF-a ovim preduzećima adekvatna njihovom broju i značaju? Koliko sredstava IRF-a je plasirano ovim preduzećima? 

Veoma je važno da na liniji Vlada – IRF u kontinuitetu sinergetski djelujemo instrumentima i mjerama ekonomske politike u pogledu snaženja preduzetništva kroz postojeće programe podrške ministarstava i dostupne kreditne linije IRFa, posebno u pogledu unaprjeđenja infrastrukture opština, zelene i digitialne transformacije i većeg korišćenja IPARD-a sa fokusom na sjeverni region.

Investiciono-razvojni fond je tradicionalno najznačajniji partner crnogorske privrede. Veliki broj privrednika koristi naše kreditne linije za razvoj biznisa, a ponosni smo što smo jedina kreditna institucija u Crnoj Gori koja ima specijalizovane linije za početnike i žene u biznisu.

Ove godine nam je, nakon najvećeg priznanja Republike Francuske, Ordena Legije Časti, stiglo još jedno priznanje uručeno od strane predstavnika privrede. Naime, Unija poslodavaca Crne Gore je povodom obilježavanja dvadesetogodišnjice rada uručila specijalno priznanje IRFu za doprinos pružen razvoju mikro, malih i srednjih preduzeća i ženskog preduzetništva u Crnoj Gori.

Od 2010. do danas realizovali smo preko 1,7 milijardi eura kreditnih plasmana podrške crnogorskoj privredi, za preko 4.300 projekata i preko 3.100 klijenata. I u protekloj godini nastavili smo sa snažnom podrškom crnogorskoj privredi i realizovali preko 183 miliona eura, dominantno mikro, malom i srednjem biznisu.

Ističemo da smo posebnu pažnju posvetili profesionalizaciji institucije i unaprjeđenju poslovnog procesa: za sve kvalitetne projekte koji ispunjavaju kreditne uslove obezbijeđena su i dostupna finansijska sredstva po osnovu kreditnih aranžmana sa našim međunarodnim partnerima.

Da li je nešto urađeno da se mikro, malim i srednjim preduzećima olakša pristup kreditnim sredstvima IRF-a s obzirom da su oni, osim što su najbrojniji, i najranjiviji dio privrede – recimo u procedurama, garancijama i slično? 

Investiciono-razvojni fond je na crnogorskom tržištu prepoznat kao institucija sa najpovoljnijim uslovima kreditiranja tokom protekle decenije. Pored povoljnih kamatnih stopa, kredite odobravamo sa dužom ročnošću, čime se prilagođavamo dugoročnoj viziji projekata koje finansiramo.. Dodatno smo vodili računa da ponuda bude stimulativna za razvoj preduzetništva, naročito kroz podršku posebnim ciljnim grupama – mladi, početnici, žene, individualni poljoprivredni proizvođači, inovativno preduzetništvo, ICT biznis i slično.

IRF je za navedene najranjivije ciljne grupe obezbijedio olakšan pristup kreditnim sredstvima kroz izraženu fleksibilnost u dijelu prihvatljivih sredstava obezbjeđenja, sa akcentom na ponudu koja se bazira na odobravanje kreditnih sredstava bez hipoteka na nepokretnosti.

S tim u vezi IRF je ostvario saradnju sa Evropskim investicionim fondom koja se odnosi na implementaciju COSME programa kao i programa zapošljavanja i socijalne inovacije (EaSI). Cilj korišćenja ovih programa  je da olakša pristup finansijama mikro, malim i srednjim preduzećima. Riječ je o evropskom programu koji je namijenjen razvoju konkurentnosti preduzetnika i preduzeća u EU i zemljama kandidatima za ulazak u članstvo.

IRF redovno radi na unaprjeđenju efikasnosti obrade kreditnih zahtjeva u cilju unaprjeđenja procesa i ubrzanju procedure odobrenja kreditnih zahtjeva. U tom smislu je u finalnoj fazi implementacija nove web platforme IRF-a, koja će omogućiti klijentima efikasniju komunikaciju i jednostavniji pristup. Dodatno se u koordinaciji sa nadležnim državnim organima radi na digitalizaciji kako bi se omogućio elektronski pristup raspoloživim bazama podataka drugih institucija, što bi u konačnom ubrzalo proces i olakšalo proceduru za krajnjeg korisnika.

Sa sličnim izazovima suočeni su i poljoprivrednici, pa godinama imamo ocjene da IRF ne omogućava širokom broju korisnika da obezbijede sredstva i dobiju kredit kako bi realizovali investicije, što direktno utiče na realizaciju sredstava iz IPARD-a. Da li ste targetirali ovaj problem kao važan i da li se radi na tome da manja poljoprivredna gazdinstva i oni koji tek počinju da se bave poljoprivredom, i mimo IPARD-a, mogu u jednostavnijim procedurama doći do neophodnog kapitala za razvoj, odnosno početak posla? 

IRF ima uspješnu dugogodišnju saradnju sa Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede kroz IPARD program finansijske podrške gdje je omogućena pojednostavljena procedura za odobrenje kreditnih sredstava za realizaciju IPARD projekata, a sve u cilju što većeg iskorišćavanja grant sredstava iz dostupnih fondova.

Uz prethodno navedeno, posebno ističemo da se realizacija IPARD projekata dominantno realizuje korišćenjem kreditne podrške IRF. Pored navedenog, svjesni smo činjenice da se dostupna grant sredstva ne koriste u dovoljnoj mjeri, te da je kao jedan od razloga prepoznat otežan pristup finansijskim sredstvima. U tom smislu je  prepoznat značaj kreiranja  kreditno-garantnih šema, te će se nakon definisanja adekvatnog modela i stavljanja u funkciju istih stvoriti pretpostavke za intenizivnije korišćenje IPARD fondova.

Očekujemo da će, sa istim ciljem, u narednom periodu biti stavljen akcenat na uklanjanje drugih biznis barijera vezanih za potrebu opsežnijeg korišćenja IPARD fondova u smislu stavaranja uslova za legalizaciju objekata koji su u funkciji razvoja poljoprivrede, izadavanja  dozvola, postupaka kod nadležnih pravosudnih i drugih državnih organa.

IRF u svojoj ponudi ima i set drugih programa podrške namjenjenih poljoprivrednim gazdinstvima kojima se mogu po jednostavnim procedurama obezbijediti nedostajuća sredstva, kako za otpočinjanje tako i za unaprjeđenje postojeće djelatnosti. IRF je tokom ove godine samo kroz set od 5 kreditnih linija, koje realizujemo u saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede, odobrio 69 projekata u iznosu od 7,3mil EUR.

Vezano za prethodno pitanje, još početkom avgusta prošle godine je najavljeno formiranje garantnog fonda koji bi spriječio da Crna Gora krajem godine u EU fondove vrati preko 9 miliona eura iz IPARD-a, jer aplikanti nisu bili u situaciji da obezbijede vlastita sredstva za realizaciju projekata, kako bi dobili povrat do 70 odsto iz EU fondova. Dokle se stiglo i postoje li konkretne aktivnosti za formiranje garantnog fonda, u kojoj su fazi, na koji način će funkcionisati, sa kojim budžetom će raspolagati? 

Kada je u pitanju Garantni fond nesporno postoji potreba za njegovim osnivanjem kako bi se, između ostalog, obezbijedila ubrzana realizacija IPARD projekata. Naime, određeni broj poljoprivrednika ima otežan pristup finansijskim sredstvima, pa bi se kroz kreiranje adekvatnog modela garantnih šema obezbijedilo da IRF dodatno podrži ove subjekte, kao i da se uključe i poslovne banke u kreditiranje istih.

U tom smislu je u toku intenzivna komunikacija IRF-a sa Ministarstvom finansija i Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede u cilju pronalaženja najadekvatnijeg modela implementacije garantnih šema, koji bi bio operacionalizovan u narednom periodu.

Da li možete vidjeti Crnu Goru kao državu u kojoj obrazovani mladi ljudi imaju mnogo više entuzijazma i želje za preduzetništvom i biznisom nego, recimo, za poslom u državnoj upravi?

Iako je rad u javnoj upravi nesporno korisno iskustvo, važno da mlade generacije vjeruju u sebe, svoju kreativnost i potencijal. I da taj kapital, kroz entuzijazam i novu energiju, usmjere na nove preduzetničke i inovativne projekte.

U IRF-u snažno podržavamo mlade, ne samo kroz podsticajne kreditne linije za razvoj preduzetništva, već i kroz druge društveno-odgovorne aktivnosti koje imaju za cilj veću inkluziju mladih. U svim projektima nastojimo da dodatno osnažimo i ohrabrimo buduće liderke i lidere, preduzetnice i preduzetnike koji u biznisu ne vide isključivo ekonomski interes, već preduzetništvo posmatraju i kao priliku da pokrenu promjene bitne za društvo i zajednicu.

Koje značajne benefite trenutno mogu koristiti određene ciljne grupe kao, recimo, mladi ili žene preduzetnice, vlasnice preduzeća, početnice u biznisu i poljoprivrednice, za početak ili razvoj biznisa ili poljoprivredne proizvodnje? 

Programi finansijske podrške IRF-a koji su namijenjeni razvoju preduzetništva su uvjek u posebnom fokusu. Ovdje prije svega mislim na početnike u biznisu, mlade, žene, individualne poljoprivredne proizvođače za koje postoje posebni programi kreditne podrške. Ovaj set kreditne podrške podrazumijeva veoma povoljne uslove kreditiranja, kako u smislu cijene kreditnih sredstava, predviđenih rokova otplate (uključujući grejs period) tako i u smislu obezbjeđenja kredita.

Kakva sredstva obezbjeđenja mogu ponuditi s obzirom da značajan broj mladih i žena nema nekretnine na svoje ime? Mogu li poljoprivredni proizvođači i vlasnici (ili budući vlasnici) eko i etno objekata namijenjenih turizmu u ruralnim sredinama i na sjeveru, garantovati svojim imanjima? 

Svjesni poteškoća sa kojima se susreće ova ciljna grupa, posebno kada je u pitanju obezbjeđenje po kreditu, IRF prihvata hipoteke na nepokretnostima koje se nalaze u ruralnim područijima, što predstavlja posebnu pogodnost posebno za poljoprivredne proizvođače sa sjevera, kojima je omogućeno da za povoljna kreditna sredstva garantuju svojim imanjima.

Takođe, kada je u pitanju žensko preduzetništvo, početnici u biznisu kao i poljoprivredni proizvođači, a cijeneći opravdanost konkretnog projekta i kvalitet prezentovane biznis ideje, IRF je u mogućnosti da razmotri odobrenje kreditnih sredstava i bez obaveze uspostavljanja hipoteke na nepokretnostima.

Navedeni programi kreditne podrške i značajan iskorak koji je IRF napravio kada su u pitanju kreditni uslovi za ovu ciljnu grupu, je već u tekućoj godini dala značajne rezultate, pa je IRF tokom ove godine ženama u biznisu odobrio ukupno 19,6 miliona eura kroz 143 finansijska aranžmana, što je dva puta veći iznos u odnosu na   2021. godine.

Da li, po Vašem mišljenju, u crnogorskom mentalitetskom sklopu, postoji preduzetnički duh i preduzetničke inicijative, odnosno koliko je on snažan ili slab? Da li bi država trebala aktivnije i transparentnije da radi na promociji tih vrijednosti i na kreiranju boljeg ambijenta za razvoj preduzetništva? 

Čvrsto vjerujem da u Crnoj Gori postoji snažan preduzetnički potencijal, čemu svjedočim sa pozicije izvršne direktorice IRF-a gdje sam u prilici da svakodnevno komuniciram sa preduzetnicama i preduzetnicima.

Crna Gora ima kvalitetan ljudski i ekonomski potencijal. Važno je edukovati i osnaživati nove generacije da umjesto poslova koji su vezani za javni sektor, vjeruju u sebe i svoju viziju i aktivno promišljaju o sopstvenom biznisu. Važno je da kroz programe podrške i edukacije mladima i ženama budu obezbijeđeni programi obuka iz oblasti liderstva, marketinga, projekt menadžmenta, te omogućeno umrežavanje sa preduzetnicima iz okruženja i EU, kako bi radom na sebi i snaženjem kompetencija i vještina bili proaktivni za pokretanje i unapređenje biznisa. Zato je IRF ove godine snažno podržao projekat NVO „Centra za omladinsku edukaciju“ usmjeren na sve ove segmente kroz Social Youth Impact Award koji je okupio mlade ljude iz cijele Crne Gore oko ideje  društvenog preduzetništva u oblasti zelene ekonomije i inovacija. I istovremeno najbolje projekte i dobitnike nagrada integrisao u međunarodni program koji okuplja više od 12 hiljada mladih inovatora u 19 zemalja.

Vesna Radojević