Ko je Karl Fagerstrom i kako se testom utvrđuje stepen zavisnosti od nikotina?
Klinički psiholog Karl Fagerstrom se već tokom sedamdesetih godina aktivno zalagao za prestanak pušenja, i to korišćenjem nikotina kao zamjenske terapije za pušače. Ovaj Šveđanin je izmislio Fagerstrom test kojim se utvrđuje stepen zavisnosti od nikotina, koji danas u svijetu koristi većina zdravstvenih institucija.
U vrijeme kada je utvrđeno da je nikotin ključni sastojak koji pušače vodi u zavisnost od cigareta, medicinski eksperti razmatrali su opcije kako da ga „preobrate“ u dio rješenja koji će pomoći milionima pušača da se jednom zauvijek odreknu pušenja. Bilo je to već sedamdesetih godina kada je nikotinska zamjenska terapija (nicotine replacement therapy – NRT) poslužila da se pušačima ponudi isporuka nikotina u manje štetnim oblicima – kao što su žvake, flasteri ili tablete. Dostupni podaci sugerišu da nikotin, ako se uzima bez ostalih štetnih sastojaka koji se nalaze u duvanskom dimu, nema kancerogeno dejstvo i ima drastično smanjene štetne posledice. A koliki je stepen zavisnosti od nikotina, pokazuje test profesora Fagerstroma.
Rješenje testa je nula bodova
Postoji mnogo upitnika kojima se utvrđuje stepen zavisnosti od nikotina ali najčešće korišćeni je onaj koji je prije skoro 50 godina uveo upravo Fagerstrom. Sastoji se od šest ključnih pitanja gdje je potrebno skupiti što manje poena nakon čega se, u težim oblicima zavisnosti, pacijentima preporučivala nikotinska zamjenska terapija i dodatni ljekarski pregledi. Iako je zavisnost od nikotina definisana kao niz kognitivnh, bihejvioralnih i psiholoških simptoma, potrebno je što ranije utvrditi njen nivo kako bi se spriječile štetne posljedice kod odvikavanja.
Test nije zastario, ali ni nikotinska zamjenska terapija više nije jedino rješenje za pušače
Više od pola vijeka u temi, nagrađivan od SZO za izuzetan doprinos u oblasti kontrole pušenja, profesor Karl Fagerstrom danas se najviše interesuje za razumijevanje pozitivnih efekata nikotina u redukovanju pušenja i izloženosti štetnim materijama, za one koji ne prestanu da puše. Rječju, za koncept smanjenja štete koji, kako kaže, i dalje izaziva kontroverze, ali Fagerstrom smatra da se on može prihvatiti kao „prirodan slijed“ u rješenju problema za pušače. Kao primjere zemalja koje su već uspješno prihvatile koncept smanjenja štete, on navodi Veliku Britaniju koja podržava elektronske cigarete i Japan u kome su najpopularniji uređaji koji zagrijavaju a ne sagorijevaju duvan, kao vidove manje štetnog načina konzumiranja nikotina.
Da li je nikotinska zamjenska terapija zaživjela među pušačima?
Proizvodi koji služe kao nikotinska zamjenska terapija – žvake, flasteri ili tablete, regulisani su od strane Američke agencije za hranu i ljekove (FDA) sa ciljem da pomognu pušačima da ostave cigarete. Posljednjih godina, FDA je proširila razmatranje i za proizvode koji su na bazi duvana i sadrže nikotin, ali je izloženost štetnim materijama prilikom njihovog korišćenja značajno smanjena. Fagerstrom podsjeća da trenutno samo dva proizvoda imaju saglasnost FDA da je riječ o proizvodima modifikovanog rizika. Samo jedan takav proizvod je prisutan i na domaćem tržištu. Fagerstrom ukazuje i na to da statistika potvrđuje da se posljednjh godina broj pušača klasičnih cigareta smanjuje u korist alternativnih proizvoda koji sadrže nikotin.
„Elektronske cigarete su posljednjih godina popularne u pomoći pušačima da se odreknu klasičnih cigareta“, kaže Fagerstrom i ukazuje da i uređaji koji zagrijavaju duvan svoju popularnost doživljavaju zato što oponašaju ritual pušenja, „ali su manje štetne“.
„Pušači sada više nego ikad ranije imaju mogućnost da izaberu proizvode koji su slični cigaretama“, zaključuje Fagerstrom koji kaže da se „ključna bitka u konceptu smanjenja štete vodi oko toga da li je nikotin taj koji će biti iskorijenjen ili prihvaćen“.
