Da li je Vlaovićka kompetentna?

Piše: Milica Kankaraš

U poslednjim medijskim nastupima odlazeća ministarka kulture i medija u više navrata je pomenula Nacionalni plan razvoja kulture bez jasnih strateških ciljeva čija radna verzija se krije kao i Elaborat o gašenju Centra savremene umjetnosti radi osnivanja Muzeja savremene umjetnosti.

Nažalost, ministarka očigledno nije ni prelistala Novu evropsku agendu za kulturu u skladu sa kojom bi trebalo da se izradi i naša Nacionalna strategija razvoja kulture jer da jeste ne bi gašenje jedne institucije radi osnivanja nove predstavljala kao jedan od ,,najvećih projekata u kulturi od obnove nezavisnosti’’. Vlaovićkina ,,vizija razvoja’’ kulture i medija nema gotovo nikakvih dodirnih tačaka sa pomenutim krovnim dokumentom u oblasti kulture Evropske unije. Kao da to nije dovoljno, odlazeća ministarka ignoriše i princip decentralizacije koji nalaže naš Zakon o kulturi zahtijevajući da sjedište MSU bude u Glavnom gradu.

U prethodnom Programu razvoja kulture (2016-2020) ukazano je na nekoliko značajnih nedostataka i date su smjernice. Prije svega, istaknut je značaj nezavisne kulturne scene i potreba da se izradi detaljna analiza iste i njeno unapređenje kroz iniciranje saradnje sa institucijama kulture na nacionalnom i opštinskom nivou. Nažalost, u praksi se pokazalo da ni 42-a, ni 43-a Vlada nijesu ostvarile ikakvu analizu. Ministarstvo kulture ne raspolaže osnovnim podacima o tome koliko je nezavisnih umjetnika aktivno bilo tokom i nakon pandemije, koliko umjetnika živi u svakoj opštini i kakav je njihov materijalni status, koliko koncerata, izložbi i drugih umjetničkih projekata je ostvareno makar u prethodne dvije godine itd. Crna Gora će ostati upamćena kao možda jedina evropska zemlja koja centa pomoći nije dala slobodnim umjetnicima kroz tzv. pakete pomoći tokom COVID-a. Ni u ovoj tehničkoj vladi Ministarstvo kulture nije uradilo monitoring koliko su pandemija i izostanak materijalne pomoći od strane Vlade uticali na razvoj odnosno degeneraciju nezavisne kulturne scene kao i na omladinske kulturne aktivnosti.

Što se tiče Muzeja savremene umjetnosti, u Programu razvoja kulture koji je važio do 2020-e pominje se isključivo IZGRADNJA Muzeja savremene umjetnosti. Nema govora o nekakvoj neosnovanoj transformaciji Centra savremene umjetnosti u Muzej. Međutim, Vlaovićka i njeni saradnici pokušavaju silom na sramotu da nametnu transformaciju jedne institucije u drugu kao istorijsko dostignuće. Autori pomenutog Programa razvoja kulture nisu laici i koristili su termin ,,izgradnja’’ jer se institucije GRADE. Ne kreiraju se hirovitim ,,transformacijama’’ koje se ne dostavljaju nikome osim premijeru uoči sjednice Vlade sa zahtjevom da isti ,,elaborat’’ blanko potpiše bez validnog Nacionalnog programa razvoja kulture i bez Zakona o Muzeju savremene umjetnosti koji je prošao sve procedure, od javnih rasprava do usvajanja na sjednici Parlamenta. Pokušaj preskakanja Parlamenta i javnosti od strane ministarke kulture i njenog tima je odraz nepoštovanja prema građanima, prvenstveno umjetnicima i kulturnim radnicima, kao i prema nadležnim institucijama. To je takođe indikator izuzetno površnog odnosa prema kulturi od strane Ministarstva. Umjesto medijskih istupa ili bolje rečeno ispada u kojima se forsira gašenje Centra savremene umjetnosti iako ne postoji novi objekat za Muzej savremene umjetnosti niti zakon o istom, mnogo korisnije bi bilo informisati javnost da li je išta urađeno da se smjernice prethodnog Programa razvoja kulture u domenu muzejske djelatnosti ispune. Da li su ojačani kadrovski kapaciteti, obezbijeđen adekvatni prostor i oprema za čuvanje, zaštitu i konzervatorski tretman muzejskog materijala i muzejske dokumentacije? Da li je ostvarena razmjena materijala i znanja sa regionalnim i inostranim muzejima? Da li je podržan otkup predmeta u cilju popunjavanja muzejskog fonda i šta je urađeno na polju digitalizacije muzjeskog fonda? Da li je u saradnji sa Ministarstvom unutrašnjih poslova i Specijalnim državnim tužilaštvom pokrenuta istraga kako je nestalo na hiljade eksponata iz Narodnog muzeja? Zbog čega i dalje nije rasvijetljena prevara u vezi Umjetničkog centra Marine Abramovič odnosno kome su dodijeljena sredstva namijenjena za taj projekat? Zbog čega je Muzej žena Crne Gore i dalje samo virtuelan a nije istom dodijeljen prostor?

Odgovori odnosno rješenja na ova ali i brojna druga pitanja morala bi se ponuditi prije svega u novoj Nacionalnoj strategiji razvoja kulture koja mora biti usaglašena sa Ustavom odnosno zakonima Evropske unije.

Nova evropska agenda za kulturu objavljena je 22.5.2018. godine a godinu dana ranije, tačnije 17.11.2017., Evropska komisija je u svojoj Komunikaciji „Obrazovanjem i kulturom jačati evropski identitet” [COM(2017) 673 ] navela da je u zajedničkom interesu svih država članica da iskoriste pun potencijal obrazovanja i kulture kao pokretača otvaranja novih radnih mjesta, postizanja socijalne pravednosti i aktivnog građanstva, ali i sredstva za doživljavanje evropskog identiteta u svoj njegovoj raznolikosti.

Dakle, prvi preduslov za novi Nacionalni program kulture jeste interdisciplinarnost, tj. integrisanost prosvjete i kulture. S obzirom da se uveliko izrađuju integrisane strategije razvoja energetike i klimatskih promjena (jer novi energetski projekti zavise direktno od klimatskih promjena) bilo bi korisno da se umjesto zasebnih strategija za kulturu i prosvjetu odmah krenulo sa izradom Integrisane strategije razvoja prosvjete i kulture još prije pandemije. Naime, prosvjeta i kultura su u neraskidivoj vezi. Ne postoji obrazovana osoba bez osnovnog poznavanja kulture. Prije izrade ovakvog strateškog dokumenta bilo je neophodno sprovesti niz odgovarajućih anketa koje bi uz smjernice prethodnog Nacionalnog programa razvoja kulture pružile seobuhvatan presjek stanja. Poslednja studija koju je sproveo UNICEF u vezi obrazovnog sistema u Crnoj Gori je takođe izuzetno dragocjena jer pruža uvid u percepciju kulture od strane učenika i ulozi koju institucije kulture igraju (ili ne igraju) u obrazovanju i formiranju ličnosti naših mladih.

Među glavnim strateškim ciljevima Nove evropske agende za kulturu se nalazi korišćenje snage kulture i kulturne raznolikosti za socijalnu koheziju i dobrobit. Ova ideja je potpuno oprečna modelu koji se kod nas nameće prvenstveno kroz medijske nastupe političara, pogotovo tokom političkih kampanja, već decenijama a to je stvaranje sve dubljih nacionalnih i vjerskih podjela u cilju lakše manipulacije s biračima. Sprečavanje kreiranja i produbljivanja pomenutih podjela trebalo je da bude među najznačajnijim prioritetima Ministarstva kulture i medija jer je to rak rana crnogorskog društva.

Kroz programe Kreativna Evropa i Erasmus+ mogli smo davno pokrenuti proces oporavka našeg društva podrškom kulturnih projekata koji bi razvijali svijest društva, socijalnu koheziju. S tim u vezi je i drugi strateški cilj koji se tiče podsticanja kreativnosti u obrazovanju i inovacijama. Naime, razvoj kulture doprinosi stvaranju novih radnih mjesta. Zapošljavanje u kulturnim sektorima EU postupno se povećavalo od 2011. do 2016., kad je doseglo 8,4 miliona. Trgovinski suficit u kulturnim dobrima iznosio je 8,7 milijardi EUR [Eurostat 2016. (statistički podaci u području kulture: zapošljavanje, poduzeća, sudjelovanje, trgovina, rashodi)], a procjenjuje se da bruto domaćem proizvodu EU [Ernst & Young, istraživanje iz 2014. Measuring cultural and creative markets in the EU („Analiza kulturnih i kreativnih tržišta u EU-u”)] kulturni i kreativni sektori doprinose s 4,2 %. Ovi argumenti su više nego dovoljni da se konačno raskine sa neosnovanim uvjerenjem da je kultura samo ,,trošak’’, ,,luksuz’’i u najboljem slučaju ,,zabava za turiste’’ tokom sezone. Izuzetan razvoj ekonomije bi mogao da se ostvari ukoliko bi osoba koja ima profesionalni i lični integritet postala ministar kulture.

Integrisanje pomenutih strateških ciljeva u Nacionalni program razvoja kulture i prosvjete Crne Gore služi dobrobiti cijele zajednice izuzev interesima političkih partija koje se ponašaju kao uzurpatori medijskog prostora. Krajnje je vrijeme da Crna Gora dobije ministra kulture koji će služiti interesima prvenstveno budućih generacija a ne političkih partija, tj. partokratiji.

Na kraju, pitanje koje ostaje otvoreno jeste da li će Vlaovićkin novi Nacionalni plan razvoja kulture biti neka vrsta trojanskog konja za tzv. Otvoreni Balkan ili će biti plod nedostatka ozbiljnog istraživačkog rada i nemanja sluha za umjetnike.

 

***Autorka je umjetnica, profesorica harfe i građanska aktivistkinja