Dan kada je umrla mučeničkom smrću, četa đaka u jednom danu!

“Bilo je to u nekoj zemlji seljaka, na brdovitom Balkanu…”, podsjećaju nas besmrte riječi pjesnikinje Desanke Maksimović, koje čuvaju od zaborava na jedan strašan zločin, izvršen sredinom 20. vijeka, u Evropi koja se ponosila svojom bogatom kulturnom tradicijom i progresom.

A ko uopšte smije i može da zaboravi masakr u Šumaricama, poznat i kao “Kragujevački masakr”, kada su njemačke kaznene ekspedicije odvele na strijeljanje više hiljada građana Kragujevca i okolnih mjesta, u znak odmazde za djelovanje ustanika na području okupirane Srbije?

Gotovo istovjetno sa kapitulacijom jugoslovenske armije poslije aprilskog rata, u okupiranoj Srbiji 1941. godine pojavile su se naoružane formacije koje nijesu htjele da polože oružje pred okupatorom.

Pojava četničkog i parizanskog pokreta značila je da rat sa Njemačkom u Srbiji tek počeo.  A već tokom avgusta i septembra izbio je masovni ustanak naroda protiv okupatora.

“100 za jednog”

Od napada Njemačke na Sovjetski savez, uvedena je zloglasna naredba da se za svakog ubijenog njemačkog vojnika na Istoku ubije 100 komunista, a za svakog ranjenog 50. A kada su početkom oktobra njemačke vojnike zajednički napali četnici i partizani u blizini Gornjeg Milanovca, odlučeno je da ova krvava praksa, kao znak odmazde, bude primijenjena i na pobunjeni narod.

Njemci su, 21. oktobra 1941. godine objavili saopštenje u vidu plakata kojim je Kragujevac bio izlijepljen tog dana, a u saopštenju su naveli da je “zbog kukavičkog i podmuklog napada u toku prošle nedjelje na njemačke vojnike, poginulo 10, a ranjeno 26 njemačkih vojnika”.

General Franc Beme zahtijevao je od svojih trupa da od Kragujevca stvore zastrašujući primjer, iako iz tog grada nije bilo napada na njemačke trupe. No, tu je jedino bio dovoljan broj talaca za osvetu koja je morala najteže da pogoditi stanovništvo, kako bi pokolebao ustanak u okupiranoj Srbiji.

Njemački vojnici, pomognuti od srpskih dobrovoljaca i Srpske državne straže sabrali su sve muške osobe iz Kragujevca između 16 i 60 godina, uključujući i đake 5. razreda kragujevačke gimnazije, i izabrali žrtve među njima. A potom je strijeljano je ukupno 2.799 stanovnika.

Masovna ubistva nedužnih civila na kraju su uspjela uspela su u namjeri da pokolebaju i podijele ustanike. Nakon podjele među njima, ustanak u Srbiji je ubrzo ugušen. Četnici su se povukli od otvorenih napada na Njemce kako bi poštedjeli srpsko stanovništvo od dalje odmazde, dok komunisti nijesu odustali od borbe protiv okupatora, bez obzira na represivne mjere.

Nakon rata je, u znak sjećanja na žrtve masakra, čitav prostor Šumarica pretvoren u spomen-park u kome se, između ostalih, nalaze Spomenik strijeljanim đacima i profesorima, Spomenik boli i prkosa, Spomenik čistačima obuće, spomenik “Sto za jednog”, spomenik “Otpora i slobode”.

Na ulazu u spomen park podignuta je impozantna zgrada Muzeja “21. oktobar” u čijoj je arhitekturi naglašena simbolika kragujevačke tragedije.

Događaj je takođe ovjekovečila pjesnikinja Desanka Maksimović sa svojom poznatom pjesmom “Krvava bajka”. Objavljena je poslije Drugog svjetskog rata i od tada je obavezno štivo u nastavnim programima osnovnih škola.

“Dječaka redova cijeli, uzeli su se za ruke i sa školskog zadnjeg časa, na strijeljanje pošli mirno kao da smrt nije ništa. Drugova redovi cijeli istog časa se uznijeli do vječnog boravišta”.

(Srbija danas)