Kako je norveški putopisac otkrio Crnogorcima skijanje

Kada je jedan Crnogorac vidio kapetana i sportistu Henrika Angela kako se na skijama spušta niz padinu pomislio je da je ugledao samoga đavola. Norvežanin Henrik Angel (1861-1922) bio je prvi čovjek koji je donio skije i skijaški sport u Crnu Goru, bio je i pisac i predavač, oficir, istoričar i ljevičar, kartograf, poliglota. Tokom 1880-ih postao je najslavniji sportista Norveške. Putovanje u Crnu Goru i Srbiju Henrika Angela inspirisalo ga je za nekoliko knjiga “Kroz Crnu Goru na skijama” (1895), “Sinovi crnih planina” (1896), “Herojski narod, priče iz Crne Gore” (1902), koja je preuređeno izdanje prethodne dvije knjige. Povod za podsjećanje na Henrika Angela jesu izdanja ovih knjiga koje je za Crnogorski međunarodni institut za štampu, iz Nikšića uredila Radmila Perović. Knjige su objavljene u prevodu na srpski, engleski, kao i dvojezično, na srpskom i norveškom originalu.

Nedavno su predstavljene u beogradskoj rezidenciji norveškog ambasadora Arnea šanese Bjornstad, svečanosti je prisustvovao i ambasador Crne Gore u Srbiji Branislav Mićunović, a prikazan je i norveški dokumentarni film o Angelu. O Angelovoj izuzetnosti govori i podatak da je on prvi i poslednji čovek koji je na velosiped u jeku zime prešao put od Kristijanije (Oslo) preko Švedske, Danske i Nemačke, preko Alpa, sve do Italije, Francuske i nazad.

Henrik Angel divio se i odvažnosti srpskog naroda u Balkanskim ratovima i Velikom ratu, napisao je i knjige “Kada se mali narod bori za život. Priče o srpskim vojnicima “iz 1914 (Itaka izdavaštvo, 2014), i” Srpska vojnik “iz 1917. godine, koje su još u ono vreme svedočile o hrabrosti srpske junaka protiv evropske antisrpske propagande. Čitavog života bio je vezan za Francusku, pa je po izbijanju Prvog svetskog rata, budući da je Norveška izabrala neutralnost, 1918. u svojoj 57 godini dao ostavku na čin pukovnika norveške odbrane i otišao u Francusku gde se prijavio kao običan regrut u Legiju stranaca. Kao legionar borio se i u ruskom građanskom ratu gde su morali da mu amputiraju jedno stopalo zbog promrzlina.

Henrik Angel dva puta je boravio u Crnoj Gori 1893. i 1914. godine, a cilj ovih putovanja za njega bilo je širenje ljubavi prema skijaškom sportu, kao i upoznavanje crnogorskog naroda koji je u svojoj borbi za nacionalno oslobođenje i norveškom narodu poslužio kao uzor za osamostaljenje od Švedske.

– U knjizi “Kroz Crnu Goru na skijama” Angel je opisao svoje prve posete Crnoj Gori 1893. godine. Zahvaljujući njemu, Crnogorci su tada prvi put videli skije, a do tada nisu znali šta su niti čemu služe. Te njegove skije izazvale su najživlji utisak. Kada se sjurio niz padine Lovćena prema Cetinju, jedan mladić, koji je izdaleka ugledao crnu priliku kako juri niz kosine, kasnije je otišao do urednika “Glasa Crnogorca” i ispričao mu kako je video crnog đavola ili nekoga ko mu je u srodstvu, kako se spušta niz planinu, a za njim se mećava vije kao para. Na Cetinju novine su pisale: “Ima nekoliko dana da se bavi u našoj sredini g. Henrik Angel, vojnički kapetan iz Norveške. Došao je iz Kotora na `lizama` kojima se u Norveškoj ide, ili bolje reći leti po snegu. To su metar i po dugi drveni Poplatu kojima se može po najvećem snegu i uz brdo `oditi”, citat je koji navodi Radmila Perović.

Po njenim rečima, misterija o “đavolu u snežnom vrtlogu” ubrzo je doprla i do knjaza Nikole koji je odmah pozvao zagonetnog Norvežanina u Cetinjski dvor gde ga je srdačno primio i zatražio od njega da mu pokaže svoje skijaški umeće.

– Da bi isprobao koliko su skije svrsishodne, knjaz je naredio jednom od svojih gardista da se po snegu utrkuje sa skijašem. Dok je Crnogorcu sneg uskoro dostigao do kukova pa je s mukom gacao, dotle su Angelove skije samo kliznule pored njega. Angelovo skijaški umeće impresioniralo je knjaza Nikolu pa je naručio nekoliko pari skija iz Beča za svoje oficire i naložio je Norvežaninu da osnuje prvu skijašku školu u Crnoj Gori 1893. godine, dodaje Radmila Perović.

Zahvaljujući Henriku Angelu skijaški sport imao je svoje prve pristalice među vladarima. Pored knjaza Nikole, bili su tu i jedan od prinčeva, dvije princeze, princ Petar Karađorđević, kao i pojedini domaći i inostrani ministri. Skije su ubrzo postale moda. U znak zahvalnosti što je u Crnu Goru doneo vještinu skijanja, crnogorski gospodar proizveo je Angela u viteza sa ordenom Danila I, najvišim odlikovanjem koje je jedan stranac mogao da dobije.

Nakon Cetinja, Angel je krenuo prema Podgorici, pa dolinom Zete ka sjeveru i Nikšiću, i duž tog puta pisao je o sličnosti crnogorskih planinskih predela i katuna sa norveškim predjelima i kućama.

Radmila Perović ističe da su prvi angelah članci o Crnoj Gori objavljeni u Norveškom sportskom listu, još pre njegovog povratka u domovinu. Nije on tada pisao samo o skijanju u Crnoj Gori, već i o herojskim borbama Crnogoraca protiv turskih osvajača. Kasnije je u svojim predavanjima naglašavao sličnost Crnogoraca i Norvežana.

– Angel je došao u Crnu Goru kad su se mogle čuti autentične priče učesnika u bojevima na Vučjem Dolu, u Baru i Medunu, i on ih povezuje činjenicama iz arhiva da bi prikazao odnose snaga zaraćenih strana, stratešku taktiku i ratničku superiornost Crnogoraca u odnosu na znatno brojniju Tursku vojsku. Angelu kao strastvenom norveškom nacionalisti, koji se bio protiv unije Norveške i Švedske, Crna Gora bila je potrebna kao primer koji motiviše njegove sunarodnike, primetila je Radmila Perović.

“To su one iste priče o neobuzdanoj, slobodnoj misli gorštaka njihovoj tvrdoglavoj volji, to je priča o krvnoj osveti, plemenskim sukobima, o vjernosti u prijateljstvu, mržnji u osveti, o hrabrosti i preziru prema smrti. Za Crnogorce i danas važi ono što je za nas bilo tako važno – bolje je umrijeti, nego biti potlačen “, pisao je Angel. Ženu je vidio kao stub porodice, ali je konstatovao da bi Crna Gora bila materinski raj kad ne bi bila zemlja udovica.

(Politika)