Najavljeni Zakon o akademskom integritetu trebalo bi da doprinese suzbijanju plagijata u obrazovanju. Rješenje je u prevenciji, a odgovornost podjednako na studentima i profesorima.

U javnosti se sve češće spekuliše o tome da sva naučna zvanja nisu stečena na etičan način, a povećava se i mogućnost da neke javne ličnosti budu, osnovano ili ne, osumnjičene za plagiranje.

Država nastoji da zakonski uredi ovu oblast pa bi Zakon o akademskom integritetu, prvi te vrste u regionu i šire, trebalo da bude usvojen do kraja godine. Zakon će preciznije definisati odredbe i kazne u vezi sa akademskim integritetom, koji se u javnosti najčešće dovodi u vezu sa plagiranjem diplomskih, magistarskih i doktorskih radova.

“Novina u budućem Zakonu je osnivanje etičkog komiteta, koji bi na nacionalnom nivou davao upustva svim ustanovama visokog obrazovanja za pravilno pisanje radova na svim nivoima studija. Cilj zakona je prevencija prevara u obrazovanju”, kazala je Mubera Kurpejović iz Ministarstva prosvjete.

Da je crnogorska akademska zajednica inertna i nespremna da se suoči sa ovim problemom, već godinama tvrde u nevladinom sektoru.

Čak 35 odsto građana ističe da su plagijati relativno česta pojava u Crnoj Gori, dok njih 14 odsto poznaje nekog ko je plagirao naučni, magistarski ili doktorski rad, pokazala je studija Centra za građansko obrazovanje. CGO je i pokrenuo nekoliko afera, čijim epilogom, kako istice Mira Popović iz CGO-a, nisu zadovoljni.

Ipak, neke stvari su se promijenile. Na inicijativu CGO-a, 2017. izmijenjeni su Krivični zakonik i Zakon o visokom obrazovanju. U oba je uvršten plagijat.

“Smatram da ove dvije regulacije koje imamo daju osnova za rješavanje slučajeva i nadam se da ćemo sada moći da pokrenemo sve slučajeve u kojima postoji osnovana sumnja”, naglašava Mira Popović.

Za sada, samo jedan slučaj plagijata, završio je na sudu. Koristeći postojeci Zakon o autorskim pravima, advokat Nikola Martinović je, u ime svog klijenta Petra Martinovica, tužio Milana Babovica i Univerzitet Mediteran za neovlašceno preuzimanje, gotovo polovine, naučnog rada.

“Tom tužbom je obuhvaćen Univerzitet, jer smatram da je ta institucija, imala obavezu , i zakonsku i etičku, da provjeri autentičnost rada. Problem u Crnoj Gori je da institucije koje bi trebalo da provjeravaju naučne radove – to ne rade”, poručuje advokat Martinović.

Advokat ipak ističe da je sud krajnja mjera i da moramo razdvojiti etiku od krivične odgovornosti.

“Po mom mišljenju, tužilaštvo je posljednji organ koji treba da bude društveni faktor za ispravljanje devijacija. Kada dođete do tužilastva, onda znate da sve ostale institucije – univerziteti, ministarstva, prosvjetne inspekcije, nijesu ispunile svoj zadatak”, navodi Martinović.

Pored postojeceg Zakona o visokom obrazovanju pitanje odgovornosti i obaveza je već regulisano u Statutu i pravilnicima na svim univerzitetima. Ukoliko se pojavi sumnja, Senat je zadužen da formira komisiju i utvrdi da li je rad plagijat ili ne. Ipak, do sada, kako nam je saopšteno, na Univerzitetu nije pokrenut nijedan postupak.

Iako mogućnost za prevaru postoji, ona je, objašnjava profesor Predrag Miranović, ipak minimalna, a odgovornost za potencijalni prekršaj nije samo na studentu već podjednako i na profesoru – mentoru. Uloga profesora -mentora je ključna, ali postoji još mehanizama u razotkrivanju prevare.

Softver IThenticate  za otkrivanje plagijata upoređuje rukopis sa velikim brojem objavljenih radova i otkriva podudarnosti. Iako je nabavljen 2017. softver je, na Univerzitetu CG, zvanično u funkciji tek od 12. aprila ove godine. Predviđeno je da ubuduće svaki magistarski i doktorski rad prođe provjeru originalnosti.

“Upotreba Softvera jeste pomak, ali očekivali smo ga još prije pet godina”, naglašavaju u CGO-u.  Softver se koristi i na UDG-ju i Mediteran univerzitetu, potvrdili su nam iz tih privatnih visokoškolskih ustanova.

Kazna za plagiranje, prema Zakonu o visokom obrazovanju je proglašenje naučnog rada ništavnim i oduzimanje naućnih zvanja, a Krivičnim zakonikom predviđena je kazna zatvora do čak četiri godine. Kod nas još nemamo takav epilog, ali u Evropi je više zvaničnika izgubilo, ne samo ugled, već i funkcije.

Da je edukacija đaka i studenata o tome šta je plagijat ključna, piše i u studiji Ministarstva prosvjete o plagijarizmu, koja daje preporuke da se daci još u osnovnoj školi moraju upoznavati sa principima pisanja radova.

Portal RTCG