PODGORIČKE MISTERIJE: Najstarija podgorička građevina i tajni prolaz

Najstarija podgorička građevina je crkva Svetog Đorđa pod Goricom koja je, prema nekim autorima, starija i od prvog pominjanja grada u istorijskim izvorima.

O nastanku starije crkve Svetog Đorđa nema sačuvanih istorijskih izvora. Njena izgradnja vezuje se za Đurđa II Stracimirovića Balšića, čija je žena Jelena, kćerka kneza Lazara Hrebeljanovića, podigla u neposrednoj blizini svoju grobnu crkvu, posvećenu Svetoj Bogorodici 1440. godine.

U svom testamentu iz 1442. godine, Jelena Balšić pominje obimne popravke koje je izvela na Crkvi Svetog Đorđa, što znači da je hram u to vrijeme već bio dosta star.

Podgorica se pominje prvi put u avgustu 1326. godine, ali brojne indicije ukazuju da je na užem prostoru današnjeg grada mnogo ranije postojalo srednjovjekovno proto-naselje. Bogumil Hrabak smatra vjerovatnim da je današnja Podgorica, Novigrad koji pominje Konstantin Porfirogenit – ne precizirajući lokaciju prvobitnog jezgra.

Od svih objekata iz predosmanskog doba pretekla je samo crkva Sv. Đorđa pod Goricom. Upravo njena velika starost ukazuje da je postojalo srednjovjekovno “jezgro” Podgorice, jer je podignuta vjerovatno u desetom ili jedanaestom vijeku – možda čak i na kraju devetog.

Na starost i karakter objekta pod Goricom ukazuju i antički fragmenti “doneseni iz Duklje” koji su uzidani u jugozapadnoj niši, najvjerovatnije zbog simbolike kontinuiteta.

Postojao je opis pečata ove crkve načinjen 1889. u Sarajevu – na pečatu je bila utisnuta 1408. godina i tekst na crkvenoslovenskom: “Ovo je pečat podgoričkog hrama svetog velikomučenika Đorđa 1408. Isusa Hrista”. Risto Dragićević je saznao da je ovaj pečat iz riznice srpske crkve Sv. Arhistratiga u Sarajevu 1885. godine uzeo “radi proučavanja” Bakunjin, ruski konzul u tom gradu. Bakunjin je tom prilikom za Rusiju odnio i podgoričko rukopisno jevanđelje na pergamentu.

“Podgoričko jevanđelje sv. Đorđa danas se nalazi u jednoj biblioteci u Petrogradu” (B. Šekularac, “Crkva Sv. Đorđa u Podgorici”, “Sto dvadeset godina…”, 264).

Crkva Sv. Đorđa podizana je i dograđivana više puta o čemu govori više istorijskih izvora.

Tajni podzemni prolaz vodi u pravcu zapada

Nikada nije do kraja razriješena misterija podzemnog prolaza koji se nalazi u oltarskom dijelu. Riječ je o uzanom četvrtastom otvoru u podu, kroz koji se jedva može provući odrasla osoba i koji prekriva odgovarajući kameni poklopac sa alkom.

Prema legendi, ovim podzemnim prolazom stiže se do hodnika koji vodi ka Duklji. Prema drugoj verziji, međutim, prolazom se može stići do obale Morače udaljene oko 800 metara prema zapadu. Prije 7-8 godina obavljena su istraživanja,  kada su su se u podzemni hodnik spustili i speleolozi.

Podzemni prolaz ih je zbilja odveo pravcem prema zapadu i prema tvdnjama iz Migtropolije, stigli su otprilike do ispod ulaza u ograđeno crkveno dvorište.

Kasnije, iz Mitropolije se nezvanično moglo saznati da je prolaz, navodno, zazidan.

O istraživanju podzemnog hodnika nije objavljen bilo kakav izvještaj što je podgrijalo nagađanja da se prikriva nešto važno, što ljudi iz crkve navodno ne žele da podijele sa javnošću.